اسباب شهرتاسباب شهرت یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای منشا شهرت قضایای مشهوره است. ۱ - توضیح اصطلاحبرای شهرت، اسبابی وجود دارد که در شناخت انواع مشهورات مؤثر است. آنها عبارت‌اند از: ۱.۱ - حق و آشکاراول اینکه چیزی حق و آشکار باشد؛ مانند: قابل اجتماع نبودن دو ضد. این قسم را مشهورات به معنای اعم و قضایای واجب‌القبول هم می‌گویند. ۱.۲ - مناسب با حقدوم اینکه چیزی مناسب با حق آشکار باشد و با لحاظ یک قید خفیّ علاوه بر شهرت، حق هم است، ولی بدون آن قید و به نحو کلیت و اطلاق، از مشهورات غیر حقیقی خواهد بود؛ مانند: «حکم هر چیزی، حکم شبیه آن چیز است» که حق بودن و شهرت مطلقِ آن، متوقف بر انضمام یک قید است: «حکم هر چیزی، حکم شبیه آن چیز است در آنچه با هم شباهت دارند». ۱.۳ - مصلحت عامسوم اینکه چیزی مشتمل بر مصلحت عام باشد، مانند این کلام: عدالت احسن است. گاهی از این نوع به شرایع غیر مکتوب، تادیبات صلاحیه، آرای محموده و محمودات تعبیر می‌آورند. ۱.۴ - مقتضای اخلاقچهارم اینکه مقتضای اخلاق انسانی باشد، مانند: حسن شجاعت و کرم، قبح ترسویی و بخل، وجوب دفاع از ناموس و زشتی اذیت بی‌دلیل حیوان. گاهی از این نوع به خُلقیات و آرای محموده تعبیر می‌آورند. ۱.۵ - مقتضای انفعالات نفسانیپنجم اینکه مقتضای انفعالات نفسانی، مثل: رقّت، رحمت، شفقت، حیا، حمیت و غیرت که به آن انفعالیات گفته می‌شود، مثل: قبح کشف عورت و حسن دفاع از اهل، عشیره و وطن. ۱.۶ - مقتضای استقراءآنچه که مقتضای استقراء است؛ مانند: حکم به یکی‌بودن علم به متقابل‌ها به دلیل یکی‌بودن علم به متضادات، متضایفات و سایر متقابلات، و مُمِلّ‌بودن تکرار فعل واحد، شوم بودن عدد سیزده و صدای جغد و کلاغ. [۳]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۶۷-۲۶۸.
۲ - پانویس
۳ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اسباب شهرت»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۰/۲۹. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی
|